jaar5n4

TiRiTator                  wolkenkrabbers                    jaar5n4

---

Wolkenkrabbers waren oorspronkelijk voornamelijk te vinden in de VS en Engeland maar nu niet meer. Nu moet je in een heel ander werelddeel zijn: Azië. De Aziatische tijgers bouwen sinds het einde van de 20e eeuw de hoogste wolkenkrabbbers ter wereld. Ook zijn er diverse oliestaten zoals onder andere de Arabische Emiraten die het geld hebben om hoge wolkenkrabbers te laten verrijzen. Het bouwen van de hoogste flat is het doel, en alles moet daar voor wijken.

Bij het maken van deze tiritator heb ik gebruik gemaakt van www.skyscraperpage.com. Een site, waarbij je alle flats ter wereld op kunt zoeken. Typ je de naam van je stad in dan laat hij een diagram zien met de grootste flats. Druk je op de flats dan krijg je meer informatie.

---

Keek op de week
In Nederland vind je ondanks dat we zo hutjemutje op mekaar wonen niet bijzonder hoge flats. Tja, Rotterdam heeft wel een beetje een skyline maar dat was het dan ook wel weer. Wil je nu eens een keertje echt mooie skylines zien? Laat je dan meevoeren langs de top 10 skylines in de wereld. Beginnend bij Dubai, alles behalve mijn favoriet, en eindigend bij HongKong.



Achtergrondlied: In The Bath van Lemon Jelly.

---

Wij van de TiRiTator hebben speciaal voor jullie de 10 hoogste wolkenkrabbers ter wereld op een rijtje gezet. Dit lukte met dank aan Skyscraperpage.com. Bij het rijtje zal je geen wolkenkrabber uit Afrika, Zuid-Amerika of Australië vinden en ook niet uit Europa. Vroeger nomineerde de Noord-Amerika met dank aan de VS de lijst van hoge flats. Nu staan er nog maar 2 wolkenkrabbers uit de Verenigde Staten op de lijst. En dat zijn ook nog eens de kleinste 2. Waar ze dan wel vandaan komen? Uit Azië. En dan met name de Aziatische Tijgers en olierijke landen.

1. 828m,      Burj Khalafi,      Dubai, VAE De Burj Khalifa (in het Arabisch: برج خليفة) staande in Dubai, Verenigde Arabische Emirate is sinds 2007 het hoogste gebouw ter wereld. De bouw starte op 21 september 2004 en vanaf 21 juni 2007 is de wolkenkrabber hoger dan de Taipei 101 uit Taiwan. Het hoogste punt werd bereikt op 17 januari 2009. Om op 4 januari 2010 met groots vuurwerk geopend. De oorspronkelijke naam. Burj Dubai werd tijdens de bouw veranderd naar Burj Khalafi. Dit vanwege de enorme financiële steun uit het naburige Abu Dhabi door president Khalifa bin Zayed Al Nahayan. Behalve het hoogste gebouw ter wereld is het Burj Khalafi ook nog eens het hoogste vrijstaande gebouw ter wereld. Rondom de wolkenkrabber zijn prachtige vijvers aangelegd. Met daarin de grootste fontijn ter wereld, die 24/7 water spuit. De wolkenkrabber zelf wordt voor verschillende zaken gebruikt. Het bevat onder andere de Dubai Mall; 's werelds grootste winkelcentrum, 900 apartementen, kantoorruimtes en een hotel. Check deze link voor de officiële site.

2. 601m     Abraj al Bait toren,      Mekka, Saudi-Arabië

Dit wolkenkrabberscomplex met als hoogste toren eentje van 601 meter. Aan deze hoogste toren zit de grootste klok ter wereld vast. Ook heeft het de grootste grondoppervlakte ter wereld (1.500.000m²). Het bevat een vier verdiepingen groot winkelcentrum, een parkeergarage met plaats voor 1000 auto's van bezoekers en gasten. Deze gasten zijn vooral hotelgangers. Want daar wordt het gebouw voornamelijk voor gebruikt. Waarvoor zijn zoveel hotelkamers nodig? Voor de moslims die naar Mekka gaan voor hun bedevaart. Zij worden steeds rijker en dus kunnen steeds meer moslims een reis naar Mekka maken. Ook kunnen ze duurdere hotelkamers betalen.

3. 508m,      Taipei 101,      Taipei, Taiwan De Taipei 101 was tot dat de Burj Khalifa hem in 2007 versloeg het hoogste gebouw ter wereld. Volgens het oorspronkelijke ontwerp zou de flat 66 verdiepingen hoog worden. Het moest symbool gaan staan voor de welvaart in Taipei. Omdat men wilde laten zien dat ze ook naar hun geschiedenis terug kijken heeft de wolkenkrabber een pagodevorm. Tijdens de bouw werd besloten om het op te hogen tot 101 verdiepingen. Vandaar ook de naam Taipai 101 overigens. Ook tijdens de bouw trof een aardbeving het Taiwan. Hierdoor stortten twee hijskranen neer wat 7 doden tot gevolg had. In het gebouw zelf zijn ook voorzorgsmaatregelen genomen voor aardbevingen. Bovenin is reusachtige bol geplaatst. Die tijdens een aardbeving tegen de trillingen in beweegt om zo het gebouw staande te houden. De liften, die het snelste ter wereld zijn, kunnen op dat soort momenten natuurlijk niet gebruikt worden.

4. 492m,      Shangai Financial World Center,      Shanghai, China Het Shangai Financial World Center ging op 28 augustus 2008 officieel open. Het is gebouwd als financieel centrum van Shanghai en is de grootste wolkenkrabber van China. Maar dit zal niet lang meer zo blijven. Want naast deze wolkenkrabber wordt 'as we speak'  gewerkt aan de Shanghai Tower. Die wordt 632 meter hoog en wordt dan dus ook de een na grootste wolkenkrabber ter wereld. Het meest opvallende aan het Shanghai Financial World Center is het grote vierkante gapende gat aan de bovenkant van de toren. Aanvankelijk zou dit gat een ronde vorm krijgen. Maar aangezien de haat tussen Nederlanders en Duitsers teniet valt aan de haat tussen Chinezen en Japans wekte dit veel woede op. Het zou namelijk te veel lijken op de nationale vlag van Japan. Aan de bovenzijde van het gat bevindt zich een observatieplatform dat via een lift met ingang aan de buitenzijde van het gebouw te bezoeken is. In 2009 werd aan het observatieplatform de titel "Hoogste observatieplatform ter wereld" toegekend, maar inmiddels heeft het Burj Khalafi te Dubai die titel overgenomen. Het gebouw wordt ook wel de 'flesopener' genoemd. Uitleg lijkt mij hiervoor niet nodig...

5. 484m,      International Commerce Center,      HongKong, China Het International Commerce Center (環 球 貿 易 廣 場) ook wel het ICC, lijkt met het huidige ontwerpen net als een boom met zijn stammen in de grond te staan. Het gebouw heeft zowel kantoorruimtes als een hotel. Verder is het net zo als de Westpoint gewoon een blokkendoos. Met als enig belangrijk verschil is dat de buitenkant van het International Commerce Center geheel uit glas bestaat

6. & 7. 452m,      Petronas Twin Towers,      Kuala Lumpur, Maleisië Tja, ik weet het dit is verwarrend. Maar dit zijn twee en dus niet één Wolkenkrabbers van allebei dezelfde hoogte. Daarom vullen de Petronas Twin Towers met een hoogte van plaats 6 en 7 op de lijst van hoogste wolkenkrabbers ter wereld. Ook houden ze het record voor de hoogste tweelingtorens ter wereld (eerder waren dit de Twin Towers in New York). De Maleisiërs houden van weddenschappen. Vandaar ook dat tijdens de bouw van de toren twee verschillende aannemers werden gevraagd. Elke aannemer moest de bouw van een toren regelen. En de aannemer die het snelst klaar was die kreeg een geldbeloning. De brug tussen de torens in is bedoeld als vluchtroute. Dit zodat men bij problemen in de ene toren naar de andere toren kan vluchten. De naam Petronas Twin Towers komt van oliemaatschappij Petronas, huurder van wolkenkrabber 1.



8. 450m,      Greenland Square Zifeng Tower,      Nanking, China
Deze wolkenkrabber die ook wel Nanjin Greenland Financial Center word genoemd is 2 meter kleiner dan de Petronas Twin Towers. De toren telt 54 liften, bevat 66 bovengrondse en 5 ondergrondse verdiepingen. Deze ondergrondse verdiepingen worden gebruikt als parkeergarage. De totale oppervlakte is 137.529m². In de flat is een hotel, zakencentrum, kantoorruimte, detailhandel, restaurants en een openbaar uitkijkpunt te vinden. De spits waarmee het gebouw bovenop eindigt wordt 's nachts verlicht. Over de hoogte van het gebouw is een grote discussie gaande. Dit omdat de een vind dat men de mast niet mee mag tellen en de ander vind dat dat juist wel mag. Vandaar ook dat je bij elk top-10 lijstje wel een paar verschillen zal kunnen vinden.




9. 442m,      Willis Tower,      Chigaco, VS Met antenne meegerekend zou de Willis Tower met een hoogte van 527 meter de een na grootse wolkenkrabber ter wereld zijn. Het is een van de oudste gebouwen tussen deze top 10. En bereikte zijn hoogste punt op 3 mei 1973. Sindsdien was het tot in 1997 de hoogste wolkenkrabber ter wereld. In het gebouw zijn 103 werkende liften aanwezig en de buitenkant is gemaakt van zwart aluminium en glas. Voor de bezoekers van het uitkijkpunt op de 103e verdieping. Is een speciale ubersnelle lift gemaakt die alleen bij het uitkijkpunt stopt.De naam van de toren komt van de Britse verzekeringsmaatschappij Willis Group Holdings die er sinds 2007 in gevestigd is. Maar onder het grote publiek is de toren nog steeds bekend als Sears Tower, naar het bedrijf dat er eerder in gevestigd zat. Check ook deze link.

10. 442m,      Kinkey 100,     Shenzhen, China
Deze in september 2011 geopende toren werd eerst Kinkey Finance Center Plaza genoemd. Bevat een winkelcentrum, hotel, cafetaria's en een bioscoop. 's Nachts is aan de voorkant een gigantische lichtshow te zien.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Cartoonrubriek
Omdat het toch ook Kerstmis is, hier ook wat kerst cartoons, check ook het kerstnummer van vorig jaar: http://tiritator.blogspot.nl/2011/12/3e-jaargang-nr-12.html

© copyright TiRiTator

jaar5n3

XXL TiRiTator                 de Inka's                    jaar5n3

---

Voorwoord...

Ik had al een nummer over de Maya gemaakt. En dat vond ik zo leuk. Dat ik ervoor koos om over nog een andere indianenstam een nummer te maken. Jaja, de Inka's dus. Veel leesplezier

---

de Inka's

Ongeveer 50.000 jaar geleden kwamen de eerste mensen naar Noord-Amerika. Dit deden ze via een bevroren strook die Alaska met noordoost-Azië verbond. Tegen 10.000 v. Chr. waren hun nakomelingen in Zuid-Amerika aangekomen. Sommigen werden jager-verzamelaars in het welige Amazone-Woud. De meerderheid werd boer in wat nu Peru heet.

Hier ontstonden zo'n 6000 jaar geleden de eerste grote Zuid-Amerikaanse beschavingen. De volkeren hadden onderling contact. Maar contact met de volkeren die in Mexico steden hadden gesticht was er niet meer.
Peru dat aan de westkant van Zuid-Amerika ligt is een dorre bergachtige streek. Het andesgebergte neemt de gehele westkant van Zuid-Amerika in beslag. Alle landschappen zijn hier te vinden. Woestijnen en oerwouden. Het is een gebied van extreme tegenoverstellingen. Het noorden kent een gemiddelde temperatuur van 27 graden. In het zuiden ligt dat onder de nul. Het oosten heeft de natste gebieden op aarde. hier valt jaarlijks gemiddeld zo'n 10 meter regen.  In het westen ligt dan weer de Atacama-woestijn. De droogste streek ter wereld met een gemiddelde jaarlijkse regenval van 0 cm. Hier zijn gletsjers te vinden, zoutpannen, een paar van de actiefste vulkanen ter wereld. ook word het gebied regelmatig door aardbevingen getroffen.



De Nazca's een van de machtige volkeren van voor de Inka's.

Ze leefden aan de rand van de Grote Oceaan en lieten

gigantische tekeningen achter op het rotsachtig oppervlak

van de woestijn. Onder meer te vinden zijn de tekening van

een spin, aap, kolibrie en walvis. Sommige van de tekeningen

zijn wel 275m groot.

De enige plekken die niet te bergachtig waren en ook nog eens vruchtbaar, waren de rivierdalen. Hier ontstonden de kleine boerengemeenschappen. Van 850 tot 350 v. Chr. ontstond de eerste grote beschaving, de Chavín-cultuur. Men bouwde terassen voor landbouw, graanschuren om de oogst in op te slaan en tempels om de talrijke goden te vereren.  Velen rijken zouden volgen. Soms naast elkaar soms na elkaar. Ieder rijk had zijn eigen bijzonderheden. De een had ambachtslieden die bekend stonden om hun sieraden uit goed en zilver. De ander om zijn textiel. Etc. Tegen 1450 waren alle eerdere rijken veroverd door het machtigste volk van de Andes, de Inka's.

De geschiedenis van de Inka's

De Inka's noemden zichzelf de Quechua. Ze ontwikkelden nooit een schrift waardoor we weinig weten over hun vroegste geschiedenis. Waarschijnlijk vestigde de stam zich in het begin in een vallei hoog in de Andes. Hier stichtten ze rond 1300 hun hoofdstad Cuzco. Vanaf 1438 toen Inka Pachacuti heerser werd, begonnen de Inka's hun grondgebied in rap tempo uit te breiden. Aangezien het landschap ruig was leefden stammen afgezonderd van elkaar in diepe valleien. Hierdoor konden deze stammen zich niet verenigen tegen de Inka's. Terwijl het inka-rijk uitbreidde legden de Inka's wegen, handelsposten, forten en pakhuizen aan. Alleen zo kon het gebied stevig in hun macht gehouden worden. Het rijk werd verdeeld door 4 grote hoofdwegen in 4 regio's. Ondanks verwoedde pogingen drongen de Inka's nooit ver door tot het Amazone regenwoud. Het oerwoud was te dicht en ze kregen hevige tegenstand van de Araucani-stam, diep in het zuiden. Een 3 dagen durende veldslag tussen hen eiste duizenden levens op. De Inka's gaven het gevecht op en accepteerden vanaf dan de zuidgrens van hun rijk. Voor de rest werd elke stam die zich niet aan de Inka's onderwierp verslagen. Zij die zich wel onderwierpen werden zonder bloedvergieten ingelijfd. Cuzco werd overspoeld met oorlogsbuit. Ingelijfde stammen moesten net zo gaan leven als de Inka's. Om dit te bereiken werden in opdracht van de Inka leraren naar de stammen gestuurd. Men leerden ze hoe ze irrigatiesystemen, bruggen, dorpen en pakhuizen konden bouwen.

Pachacuti stelde wetten in voor het hele rijk, en een algemene kalender. De zonaanbidding werd uitgeroepen tot staatsgodsdienst.

Een van de meest geordende en gereguleerde samenlevingen in de geschiedenis.

Gemeenschappen en belasting

De volken in de Andes begrepen van het begin af aan dat ze alleen konden overleven als er in de stam goed werd samengewerkt. Veel stammen bestonden uit zogenaamde ayllus, deze werden bestuurd door gekozen leiders en geleid door een raad van oude en wijze mannen.  De Inka's namen deze ayllus over. Iedereen werd in een ayllu geboren en bleef zijn leven lang lid. Elke ayllu had te taak voor zijn eigen leden te zorgen. De grootte van een ayllu verschilde. De inwoners van de hoofdstad Cuzco behoorden bijvoorbeeld allemaal tot dezelfde ayllu. Elke ayllu had dan ook zijn eigen grondgebied en was verantwoordelijk voor de landbouw in dat gebied. Elke herfst werd onder de leden het land verdeeld. Des te groter de familie des te meer land.

Een derde van de opbrengst van het land was bedoeld voor de Sapa Inka, de keizer. Ook betaalde men een soort belasting door werk te verichten op het land van de Sapa Inka. Elke ayllu was verdeeld in groepen "belastingbetalers". Dit waren gezonden mensen die belasting konden betalen door het land te bewerken of handwerk te verichten. Ook moesten ze de mit'a (diensten) betalen. Dit deden ze door in het leger te dienen en te werken aan bouwprojecten van het rijk. Vanaf je 25e hoorde je bij deze groep.

Eenmaal boven de 80 werd je gezien als onproductief. Je werd vanaf dan verzorgd door andere leden van de ayllu en je kon kleren of eten afhalen bij de plaatselijke pakhuizen van het rijk. Dit was een zeer vroege variant van ons hedendaagse pensioenstelsel.

Straffen

Het inca-rijk werd door de inka's zelf Tahuantinsuyu genoemd. Wat 'land van de Vier Windstreken betekend'. Om dit inka-rijk zonder problemen te besturen stelde de Sapa Inka wetten op. Het waren een verzameling van tradities en gebruiken. Iedereen wist wat wel en niet mocht. Rond 1450 vereenvoudigde de Sapa Inka deze tradities. Zijn wetten werden uitgevoerd door ambtenaren in de ayllu.

Misdaden werden zwaar gestraft. Misdaden tegen de staat werden namelijk gezien als misdaden tegen de Sapa Inka die werd beschouwd als zonnegod. Gevangenissen had men niet. Dat werd gezien als verspilling van arbeidstijd en ruimte. Werd bij een licht vergrijp de eerste keer gestraft met een openbare berisping, de tweede keer kon de overtreder worden opgehangen, gestenigd of van de rotsen worden gegooid. Ook luiheid, wat werd beschouwd als een zware midaad omdat luiaards geen werk afleverden voor de Sapa Inka, werd bestrafd met de doodstraf. Waar het gewone volk voor werd berispt, werd de adel verbannen. Dit omdat van de adel meer werd verwacht. De adel was na de Sapa Inka de hoogste trede in de Inka-samenleving. Onder hen kwamen de curacas, een groep minder hoge edelen. Zij waren de vroegere stamhoofden van verslagen volkeren. Het Inka-rijk was zo snel gegroeid dat er niet genoeg bekwame Inka's waren om als stamhoofd plaats te nemen.

Veranderend landschap

Veel grond in het Inka-rijk was moeilijk te bewerken. Daar waar genoeg regen viel was te grond te stijl en spoelde de aarde weg. Waar het land wel vlak genoeg was was geen water te vinden. Daarom bouwden de Inka's terassen op de stijle heuvels. En bouwden ze greppels in de vlakke delen om het water te bevloeien. Grote bouwprojecten werden door professionele architecten uit Cuzco opgezet. Dankzij de aanleg van terassen transformeerden steile hellingen in enorme stenen trappen, met vlakke akkers als treden. Als mest gebruikten ze enorme hoeveelheden vogelpoep. Die langs de kust te vinden waren. Dit was zo belangrijk dat op het doden van zeevogels de doodstraf stond.

In de droge gebieden werden ondergrondse reservoirs gebouwd. Bekleed met stenen, zodat het water niet verdampte, waren deze verbonden met een netwerk van greppels en sloten. Rivieren werden gekanaliseerd. En dammen werden aangelegd zodat de rivieren beter stroomden en vruchtbare oevers minder weg sleten. Het bijzonderste hieraan: alles werd met de hand gedaan!

Aan de gebouwen van de Inka's is pas goed te zien dat de Inka's meesterbouwers waren. Rond 1500 stond het hele rijk vol met stenen gebouwen. Zelfs in afgelegen steden waar de stenen helemaal naar toe moesten worden getransporteerd. Net als de oude Egyptenaren dolven arbeiders stenen met de hand. Men maakte spleten in de rotstwand groter en plaatste hier natte houten wiggen in. Hierdoor barste het steen wanneer het hout uitzette. Met sleeën, hefbomen en rollers werden de stenen vervolgens naar het bouwterein gesleept.

De bouwers vormden de blokken met stenen bijlen en kiezels van obsidaan. Vervolgens schuurden ze de hoeken met zand glad. De stenen waren niet regelmatig van vorm en ook niet even groot. Ze hadden veel vlakken en soms wel 30 hoeken. En toch sluiten alle stenen in de uiteindelijke bouwwerken precies op elkaar aan. Zelfs als een steen tonnen woog werd hij door de Inka's met zorg passend gemaakt.

Fragment van een muur in Cuzco

Wegennet
Van levensbelang voor het voorbestaan van het Inka-rijk was een goed wegennetwerk. Inka-troepen marcheerden er over om een inval van stammen uit het regenwoud te verijdelen of om nieuwe gebieden te veroveren. Ze waren de aanvoerroutes voor de karavanen van lama's en het enige mogelijke communicatienetwerk voor de boodschappers en ambtenaren. De Inka's bouwden 4 hoofdwegen die het rijk in vier stroken opdeelden. De bekendste hiervan is de Capacnan ofwel 'de mooie weg'. Hij was overal 8 meter breed en kaarsrecht. Langs de weg werden net als bij zoveel andere wegen bomen geplant om reizigers schaduw te bieden. Naast de weg liep een kanaal om reizigers water te bieden. En om de 25km stond er een tampus, een herberg, waar boodschappers en reizigers konden rusten. Dit was noodzakelijk want de Inka's kenden wiel noch paard. Het enige sjouwdier dat de Inka's bezaten was de lama. Boodschappers konden dan ook geen gebruik maken van een paard om van punt A naar punt B te komen. Groepjes van 4 tot 6 boodschappers woonden in elke tampus. Wanneer in de verte een boodschapper werd gesignaleerd rende een van de boodschappers erop af. Als de nieuwe boodschapper er zeker van was de boodschap uit zijn hoofd te kennen rende hij naar de volgende tampus toe. Zo konden berichten meer dan 240km per dag afleggen. Door middel van signaalvuur kon een invasie of opstand worden doorgegeven. Zo flitste het nieuws naar Cuzco.

Bij wijze van belasting moest de plaatselijke bevolking
de bruggen onderhouden. Eens in de 4 jaar werd de brug
in zijn geheel vernieuwd.

Natuurlijk zorgde het woeste landschap ervoor dat een weg niet altijd even gemakkelijk te bouwen was. Bij woestijnen bouwden de Inka's muren langs de weg om ervoor te zorgen dat het zand niet op de weg waaiden. In de bergen moesten smalle paden langs de afgrond worden uitgekerfd. Over brede, langzaam stromende rivieren bouwden ze rieten boten die heen en weer konden pendelen. Over smalle beken werd een simpele brug gebouwd. Op sommige punten moest de weg over een diep dal of ravijn heen. Hier bouwden men (enorme)hangbruggen.

Ondergang Inka-rijk

Net als bij de Maya was de ondergang van het Inka-rijk alleen mogelijk door chaos. De welvaart en macht van het Inka-rijk bereikte zijn toppunt in de regeringsperiode van Sapa Inka Huayne Capac (1493-1527). Hij werd ernstig ziek door de pokken, een vreselijke ziekte die door de Europeanen naar de Nieuwe Wereld was gebracht. De Inka's hadden net als de Maya geen weerstand tegen deze ziekte en stierven massaal. Zo'n 250.000 Inka's stierven alvorens eenmaal een Europeaan te hebben gezien. Huayne stierf zonder een opvolger aan te hebben gewezen. Dit leidde tot een burgeroorlog tussen twee om de macht strijdende mannen. Uiteindelijk won Atuhuallpa, de oudste zoon van Huayne. Maar het Inka-leger was door de burgeroorlog wel ernstig verzwakt. In november 1532, een dag na de overwinning op zijn broer, ruste Atahuallpa omringd door 50.000 soldaten uit in de stad Cajamarca. Toen Atahuallpa hoorde dat de Spaanse vreemdelingen in de buurt waren raakte hij nieuwsgierig. Op een gouden draagstoel gevolgd door een ongewapend gevolg van 6000 man bezocht hij de plek waar de Spanjaarden waren verschenen. Leider van de Spanjaarden was Pizarro. Door de Spaanse koning benoemd tot gouverneur van Peru. Hij was met een leger van 177 man in Peru aangekomen.

Atahuallpa wist niet dat Pizarro hem in een hinderlaag liet lopen. Een Spaanse priester begon tegen Atahuallpa te preken uit zijn bijbel. Atahuallpa had nog nooit een boek gezien en gooide de bijbel op de grond. Pizarro gaf het sein voor de aanval. De Spanjaarden maaiden de onbewapende lijfwachten en het gevolg van de Sapa Inka neer. Atahuallpa zelf werd gevangen genomen. Door Atahuallpa gevangen te nemen schakelde Pizarro het oppergezag van de Inka's uit. De Inka's die gewend waren bevelen te volgen wisten niet wat ze moesten doen en deden daarom niets. Na de Atahuallpa te hebben vermoord trokken de spanjaarden op naar Cuzco dat ze vervolgens plunderden. In de jaren daarna probeerden de Spanjaarden de Inka-cultuur uit te roeien. Zonnetempels werden vervangen door christelijke kerken.  De Inka's verslagen op het slagveld en geteisterd door ziektes lieten zich dopen. Voortaan werkten ze als slaven onder hun nieuwe heren in de goudmijnen en op de akkers.

Vandaag de dag leeft een deel van de Inka-cultuur nog steeds voort in de nieuwe en springlevende Peruaanse cultuur.  

Bronnen:

het boek de Inka's van Tim Wood

het boek Maya's, Azteken en Inca's van Peter Ackroyd

---

Cartoonrubriek

---

Opmerkelijk

Bij de verovering van het Inka-rijk door de Spanjaarden wist één stad te ontkomen. Deze stad lag 2400m hoog tussen de stijle bergen. De enige toegang tot de stad was een stijl smal pad. Deze tocht kostte meerdere dagen. Niet raar dus dat de Spanjaarden de stad vergaten. Ik heb het over de in 1913 herontdekte stad Machu  Picchu. Aan de bouw van de stad werd in 1440 begonnen. Maar toen in 1532 de Spanjaarden de Inka-steden aanvielen, raakte ook deze stad verlaten. Waarom is onbekend. Ook over de functie van de stad is niet iedereen het eens. Aangezien de stad zo afgelegen was van de rest van het rijk wordt aangomen dat de stad geen doorsnee-functie had. Vaak wordt aangenomen dat Machu picchu een buitenverblijf was voor koningen en andere hooggeplaatsten. Dit aangezien de stad opmerkelijk veel verblijven voor edelen heeft. De stad kon 750 personen huisvesten. Maar in de regentijd, wanneer edelen weer naar huis waren waren er veel minder mensen in de stad aanwezig. Nadat de Spanjaarden het Inka-rijk veroverden stopte de regelmatige trek naar Machu Picchu en raakte de stad verlaten. Anderen zeggen dat de stad de stad als punt diende om te handelen in coca-bladeren aangezien in de het gebied de meeste coca-bladeren werden verbouwd. Maar dit verklaart niet waarom de stad uiteindelijk verlaten is.

Er is in de stad een woonzone met middenin een groot plein, een militaire zone en een godsdienstige zone. Tussen de godsdienstige gebouwen stonden ook de woonvertrekken van de hofhouding. In de godsdienstige zone vindt men tempels voor de zonnegod en de maangodin. Ook staat daar een zonnewijzer op het hoogste punt van de stad.
Een quiz maken over de stad? Meer erover weten? Meer foto's zien? Check de aparte site die National Geographic aan de plaats heeft geweid: http://travel.nationalgeographic.com/travel/peru/machu-picchu/

---

Keek op de week

Deze week was er maar één filmpje waar iedereen het over had. Een man heeft een manier bedacht waardoor hij een auto kan besturen zonder dat het erop lijkt dat de auto een bestuurder heeft. Met deze 'spook'wagen rijdt hij langs diverse Drive-In's van de MC Donalds fastfoodketen.

---

De volgende keer...
...gaat de TiRiTator over National Geographic.

© copyright tiritator

jaar5n2

TiRiTator             de Prehistorie             jaar5n2

---

Vroeger was alles beter...
De prehistorie, ofwel 'voor de historie'. Men doelt hiermee op alles wat plaatsvond voor de geschreven geschiedenis. Deze geschreven geschiedenis begon in Nederland pas in het jaar 57 v. Chr. toen de Romeinen ons landje binnenvielen. Niet dat er veel veranderd, boven de rivieren weet men zich dapper te verweren. Voornamelijk de Friezen blijken met hun terpen onverslaanbaar. De hoeveelheid bronnen begint pas echt iets voor te stellen vanaf de 12e eeuw na Christus!

De eerste sporen van menselijke bewoners in Nederland dateren tot 25.000 jaar geleden. Dus De prehistorie heeft in Nederland zo'n 12 en een halve keer langer geduurd dan de historie! Niet gek dus dat het ons van de TiRiTator gemakkelijk lukt om een nummertje over dit thema vol te schrijven. We wensen jullie veel leesplezier toe!

---

Cartoonrubriek

---

Keek op de week

Happy Tree Friends, Kabouter Wesley allebei zijn ze in een rij te noemen met Kud. Maar wat hebben ze met elkaar gemeen? Één woord: Youtube!

Dit zijn korte animatie filmpjes van zo'n een minuut lang. En ze zijn erg populair op youtube. Ze gaan over de meest uiteinlopende onderwerpen maar zijn zo simpel dat iedereen ze kan begrijpen. Het youtubekanaal van de maker van Kud telt ontelbaar veel grappige filmpjes vol met droge humor. Zo ook bij dit filmpje. Deze duurt een halve minuut lang en  past perfect bij het onderwerp van deze TiRiTator. Namelijk de prehistorie!

Dus veel kijkplezier!

---

Gadgets

Er is een verschil tussen willen en hoeven. In de prehistorie was het niet gegarandeerd

dat ja altijd even veel te drinken had. Maar tegenwoordig wel. En we willen alleen maar méér, méér, méér. Dit glas wordt opgedeeld in 2 gedeeltes, het gedeelte onder het gat voor het drinken dat we moeten drinken. Willen we meer. Dan moeten we daar moeite voor doen en onze vinger op het gat houden terwijl het gedeelte dat we er per sé bij willen niet wegstroomt. Grappig bedacht hè? Wil je hem kopen? Volg dan deze link.

Dat veel eten van tegenwoordig niet meer 100% natuurlijk is dat weten we. Er chemicaliën opgespoten, de planten zijn gekweekt om zo groot mogelijk te worden. Maar ook hoe we eten veranderd razendsnel. Was het eerst gewoon om thuis met het gezin samen gezellig avond te eten wordt dat vandaag de dag al snel afgehaald of wordt er naar een van de diverse fastfoodketens gegaan. Dat zelf eten bereiden en opeten leuk is moest de boodschap van deze gadget worden. Apart, dat is het in ieder geval. Deze puntenslijper is speciaal gemaakt voor wortels. Het eindresultaat kan dienen als decoratie of na een tijdje werk als salade. Kopen voor een prijs van 15 dollars + verzendkosten? Klik dan hier.

---

Opmerkelijk
Ik heb het er in voorgaande nummers al eens over gehad: verloren beschavingen die veel meer over de astrologie wisten dan wij nu of dan dat wij voor mogelijk hebben gehouden. Hieronder vallen de Maya en de oude Egyptenaren. Maar door sommige wetenschappers wordt dat ook gedacht van een voormalige beschaving bij ons in de buurt. Deze beschaving bouwde Stonehenge. Stonehenge? Ja, Stonehenge! Als je het niet kent dan kan ik zeggen dat je de afgelopen tijd in een grot hebt gewoond, lekker toepasselijk voor dit nummer ook.   Over stonehenge is weinig bekend en zo ook over de makers van het bouwwerk. Men weet dat Stonehenge zo'n 2300 jaar v. Chr is gebouwd. Dat was het begin van de steentijd. Hoe de stenen zo konden worden geplaatst weet niemand. Nog bijzonderder is dat eens in het jaar een lichtstraal precies door het bouwwerk heen schijnt naar het middelpunt van de cirkel toe.

---

Volgende keer...
...verschijnt er een XXL nummer. Het thema van die TiRiTator zijn de Inka's!

© copyright TiRiTator

jaar5n1

TiRiTator               Spooksteden deel 2            jaar5n1

---

Voorwoord

In het vorige nummer hebben we het gehad over het spookdorpje Doel. Dit spookdorpje ligt vlakbij Antwerpen en is dus in onze buurt. Maar voor de echte spooksteden zal je veel verder moeten gaan. Naar landen zoals de Oekraïne, de VS, Rusland, China of Japan. De spooksteden zijn hier onstaan door volksverhuizingen, natuurrampen en nucleaire rampen (zoals in Chernobyl). Over deze echte spooksteden gaan we het dit nummer hebben. We maken een spooksteden-top-tien en laten je een aantal mooie filmpjes van de spooksteden zien. Veel leesplezier gewenst!

---

Gadgets

Rechts Als je het baasje bent van een poes dan is dit de beste bank die je maar kan hebben. De Cat Tunnel Sofa die is ontworpen door de Koreaanse product designer Seungji Mun heeft een ingebouwde tunnel voor de kat om in te spelen en zit ook nog eens erg lekker.

Linksonder Ooit al willen weten hoe het fysiek is om een 75+'er te zijn? Rahel Eckardt uit Duitsland wilde dit waarschijnlijk wel weten en daarom ontwierp hij de Age Men Suit. Beleef hoe het is om slechter te horen, moeilijkheden te ondervinden bij het ademen en bewegen van je handen en voeten en ook nog eens slechter te kunnen zien.

Rechtsboven Dit is een interactieve reclame voor Dokter Kim's plastische chirurgie. Druk op de knop om herboren te worden of ga naar de derde verdieping en zie wat Dokter Kim voor je kan doen.

---

Vorig nummer hebben we het al over het spookdorpje Doel gehad. Hierop hebben we veel leuke reacties gehad. Jullie vonden de foto's mooi en het onderwerp interessant. Genoeg reden dus om nog 'n soort gelijk nummer te maken maar dan over spooksteden in het algemeen. Wat daarbij zeker niet mag missen is een Spooksteden Top 10. Vanaf San Zhi een verlaten futuristisch resort in Taiwan gaan we de top 10 af om uiteindelijk bij de meest bekende spookstad uit te komen. Voor je begint met lezen kan ik je echter alvast een goede tip geven: Druk op een van de plaatjes dan zie je hem groter, en je kan een slideshow zien van alle plaatjes die in deze rubriek en in deze TiRiTator staan.

Nr.10 San Zhi, verlaten futuristisch resort

In het noorden van Taiwan waren deze futuristische raarvormige appartementen oorspronkelijk gebouwd als een luxieues vakantieoord voor de rijkste van de rijksten. Maar na diverse dodelijke ongelukken tijdens het bouwproces is de bouw een tijdelijke halt opgeroepen. Uiteindelijk betekende een tekort aan geld en een slechte reputatie het definitieve einde van de aanbouw. En de appart gevormde appartementen blijven vandaag de dag nog staan, als of het een aandenken is aan de gestorvenen. En zoals je eigenlijk al verwacht wordt vandaag de dag verteld dat het verlaten resort wordt bewoond door de geesten van de overleden bouwers.

Nr.9 Craco, fantastische middeleeuwse stad

De stad Craco ligt zo'n 25 mijl weg van de Golf van Taranto. Ofwel bij de wreef van 'de schoen van Italië' Dit middeleeuwse stadje is een typisch stadje voor de streek waar het in ligt (de regio van Basilicata). Opgebouwd rond hoge steile heuvels. Craco kan gedateerd worden tot 1060 n. Chr. toen het land in de hand was van aardsbisschop Arnaldo. En deze lange relatie van de stad met de kerk had veel invloed op de inwoners van het kleine Craco. In 1891 kende de stad een inwonersaantal van over de 3000. Maar er ontstonden veel problemen. De oogsten werden schraler en er waren diverse aardbevingen. Hierdoor verlieten tussen 1892 en 1922 meer dan 1300 mensen het dorp in de hoop het beter te hebben in Noord-Amerika. Toen er daarna ook nog eens oorlog uit brak betekende dit een nog grotere leegloop van Craco. In 1963 werd uiteindelijk besloten de overgebleven bewoners van het stadje naar het naarbijgelegen Craco Peschiera te brengen. Het oude Craco blijft bestaan in een staat van erosie.

Nr.8 Kowloon Walled City

Het woord spookstad heeft meer dan een betekenis. Want behalve steden die vandaag de dag verlaten zijn is een spookstad ook een illegale, onerkende leefomgeving. Ofwel een stad die officieel niet bestaat (zoals men vroeger van Timboektoe dacht). De Chinese spookstad Kowloon Walled City was gelegen in een gebied net buiten Hongkong, dat toendertijd nog onder gezag van de Britten was. En was oorspronkelijk opgericht als wachtpost op het gebied te beschermen voor piraten. Het werd bezet door Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog en dat werd grotendeels overgenomen door krakers na Japans overgave. Zowel Engeland als China wilde er geen verantwoordelijkheid voor dragen waardoor het z'n eigen regelloze stad werd.

De populatie van deze spookstad steeg razend waardoor al snel huizen op huizen werden gebouwd en gangen boven de straatlevel die zich langzaam vulde met afval. De flats kwamen zo hoog dat het zonlicht de onderste verdiepingen niet meer bereikte en de hele stad moest worden behangen met fluoriserende lichten. Het was een plek waar casino's, opium tenten, voedselzaken die hondenvlees verkochten en illegale bedrijven ongestoord hun gang konden gaan. De stad werd uiteindelijk neergehaald in 1993 toen de Britse en Chinese overheid eindelijk hun verantwoordelijkheid namen.

Een van de gangen van het labyrinth

Nr.7 Kolmanskop, begraven in zand

Kolmanskop is een plaatsje in het zuiden van Namibië, op een paar kilometer afstand van de poort van Lüderitz. Toen er in 1908 diamanten werden gevonden, kwam er een stroom van mensen naar de Namib woestijn in de hoop gemakkelijk een fortuin te verdienen. Binnen twee jaar ontstond er in de zandwoestijn een stad, met casino, ziekenhuis, school en gasthuizen. Maar kort na de val van de diamandmarkt in de Eerste Wereldoorlog starte het begin van het einde. In de jaren '50 verwoestijnde de stad en begonnen de duinen terug te nemen wat ooit van hen was. Al snel storten de metalen schermen in. Verdwenen de prachtige tuintjes. Kwamen de straten vol zand te staan. Deuren en ramen kraakten onder het gewicht van het zand. Een nieuwe spookstad was geboren.



Dit is het deel van het theater dat nog niet onder het zand is bedolven



Nr.6 Oradour-Sur-Glane, nachtmerie uit het verleden

Het ooit zo levendige kleine stadje in Frankrijk is een decor van onuitgesproken horror. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden 642 inwoners afgeslacht door Duitse soldaten als straf voor de Franse tegenstrijd. De Duitsers waren oorspronkelijk van plan om de inwoners van het naarbij gelegen Oradour-Sur-Vayres af te slachten. Echter vielen ze, per vergissing, op 10 juni 1944 Oradour-Sur-Glane binnen. Volgens overlevenden werden de mannen in schuren gedreven en daar in de benen geschoten om een langzamere dood te garanderen. De vrouwen en kinderen die oorspronkelijk in een kerk vast werden gehouden, vonden allemaal hun dood toen hun poging tot ontsnappen werd beantwoord met het vuren van een machine-gun. De ruïnes van het stadje staan er vandaag de dag nog ter herinnering aan het geweld van de Duitsers in deze oorlog.

Nr.5 St. Elmo, gelegen in spookstaat Colorado

St. Elmo is een van de veel te veel spooksteden in de VS. De meeste van deze steden ontstonden toen de goudkoorts veel gelukzoekende mensen naar de afgelegen mijnen van Colorado en omstreken bracht.

Eerst heette St. Elmo nog Forest Town maar dat werd al snel veranderd om niet inverwaring gebracht te worden met andere stadjes die al zo heetten. Binnen een jaar kende de stad al een inwonersaantal van 2000 mensen. Het topaantal inwoners bereikte St. Elmo in 1890. Het had toen een kiosk, winkel voor algemen waar, een stadshuis, een aantal danszalen, saloons, een schoolgebouw, een telegraaf en zelfs 5 hotels. De Denver, Southpark (jazeker van het tvprogramma) en Pacific Railroad kruisten elkaar bij St. Elmo. En er waren wel 150 succesvolle mijnen in de omgeving aanwezig. Toen de mijnen in de omgeving begin jaren '20 een voor een sloten daalde het aantal inwoners erg. Mijnwerkers verlieten St. Elmo opzoek naar werk bij nog niet gesloten mijnen en ook het zakengebied van de stad sloot zijn deuren.

Ook het sluiten van het spoor in 1922 hielp niet mee aan het inwonersaantal van de stad. Ook het postverkeer stopte in 1952 met de dood van de plaatselijke postbeambte.

Nr.4 Famagusta, ooit een touristische hotspot

Varosha is een nederzetting in de niet erkende Noord-Cyprische Staat. Het is een deel van de stad Famagusta.Voor de invasie van Cyprus door het Turkse Leger in 1974 was het de nummer een bestemming voor touristen. Om het grote aantal touristen aan te kunnen werden vele hoge gebouwen en hotels gebouwd. Het succes van Varosha verging in de maand juli van het jaar 1974. De inwoners, bang voor een bloedbad, ontvluchtten de stad uren voordat er de strijd tussen het Grieks Cypriotische Leger en het Turkse Leger uitbarste. Dit laatste wist de controle over de stad te bemachtigen en sloten het af. En ze hebben sinsdien behalve VN-waarnemers niemand meer toegelaten in het gebied.

Doordat er voor meer dan dertig jaar geen reparaties meer hebben plaatsgevonden, vergaan de gebouwen langzaam maar zeker. Nu het ijzer roest en ramen breken neemt de natuur het gebied weer langzaam terug. Zee schilpadden zijn nestend gezien op de verlaten stranden.

De hijskranen staan er nog steeds bij zoals ze zijn achtergelaten bij de evacutie in 1974



Dit gehele gebied is niet toetreedbaar





ondergrondse garage van een van de vele hotels

Nr. 3 Gunkanjima, het verboden eiland


het eiland lijkt op een schip en wordt daarom ook
wel Battleship Island genoemd

 Dit is eiland is een van de honderden eilanden dichtbij Nagasaki. Het verhaal begon in 1890 toen een bedrijf genaamd Mitsubishi het eiland kocht om er kolen te gaan winnen van de bodem van de zee. Dit trekte erg veel aandacht, en in 1916 waren ze gedwongen om Japans eerste grote betonnen gebouw op het eiland te bouwen. Dit was de reden voor de aanbouw van een blok betonnen appartementen die het eiland zowel van werkers voorzag als de werkers een bescherming gaf tegen de zogenaamde hurricanes.
Na 1850 bleef het inwonersaantal maar toenemen. Met een inwonersaantal van meer dan 835 mensen per hectare. Wat tot dan toe een van de hoogst gemeten populaties was in zo'n klein gebied. Doordat petroleum in de jaren '60 kool verving in Japan, begonnen de koolmijnen te sluiten. In 1974 kondigde Mitsubishi de sluiting van de mijn aan. En nu vandaag de dag reizen naar het eiland verboden is, blijft het eiland verlaten.

Nr.2 Agdam, van 150000 naar 0

De stad Agdam in Azerbeijan was ooit een drukke stad met meer dan 150.000 inwoners. Maar het verloor zijn bestaan recht tijdens de Nagorno Kabarakh oorlog in 1993. Ondanks dat de stad nooit het toneel was van gevechten. Viel het ten prooi aan vandilisme toen het was bezet door Armenië. De voormalige inwoners zijn verhuist naar elders in Azerbeijan en ook naar Iran.

Nr.1 Prypiat, stad van de werkers van Chernobyl

Prypait is een verlaten stad in de 'Onveilige Zone' in het noorden van de Oekraïne. Het was het thuis van de werkers van de Chernobyl Nuclear Power Plant. Verlaten in 1986 na de ramp in Chernobyl. De populatie lag rond de 50.000 voor de ramp.

De stad kan worden gezien als een groot openlucht museum om meer te leren over de late tijd van de Sovjet-Unie. De stad heeft vele flats (waarvan 4 nog in aanbouw waren toen de ramp plaats vond), zwembaden, ziekenhuizen en allemaal anderen dingen die een grote stad behoort te hebben. Omdat de bewoners bij de evacuatie alleen maar het recht hadden om een tas met waardevolle spullen mee te nemen bevatten de appartementen nog allemaal dagelijkse voorwerpen. Maar de meeste waardevolle spullen zijn weg doordat mensen ze aan het begin van de 21e eeuw begonnen te stelen. Gelukkig zijn sommige gebouwen onaangeraakt gebleven. Doordat de gebouwen niet worden beheerd, de daken zijn gaan lekken en de kamers in de lente vol staan met water komt het niet zelden voor dat je een boom in een gebouw aantreft.

---

De volgende keer...
...gaat de TiRiTator over hoge flats